«ОЙЫН АРҚЫЛЫ ОҚЫТУ» – БІЗДІҢ ТӘЖІРИБЕМІЗ

Ойын - баланың өз ынтасынан туған белсенді шығармашылық сипаттағы және жоғары эмоционалдық толыққандылығымен ерекшеленетін еркін, өзіндік іс-әрекет.Ойынның мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекеті ретінде өзінің ерекшеліктері болады.Балалардың ойынында еркіндігі мен өзіндік жұмыс істей алуы баланың қалауымен болады. Бала ойынды тікелей ынталылықтан, сұраныстан бастайды. Ойын қанағаттанғандық сезімін алу үшін ойналады, ойынның мотиві – өзі үшін шындықтың маңызды жақтарын бастан өткізу. Еркіндік және өз беттілік ойынды, оның мазмұнын, рөлдерді, басқа балалармен бірлесуде еріктілікті, ойынға кіру және шығу еркіндігін таңдағанда көрінеді.Ойын үшін іс-қимылын, әрекетін, ойынға қатысушылардың тәртібін өзі реттеу сипаты тән. Ойын белгілі бір талаптармен және ережелермен реттеледі. Әр ойында ереже әртүрлі (ойын амалының реті, тәртіп ережелері, өзара қарым-қатынас ережелері).

Ойын әрекетінің шығармашылық сипаты – ойын ынтамен, баланың рөлді, сюжетті, ойыншықтарды, қосымша-заттарды таңдағандағы шығармашылығымен байланысты. Ойынды құрғанда, ойын кейіпкерлерін жасағанда баланың ойлауы мен қиялы белсенді жұмыс істейді. Ойынның эмоционалдық тұрғыда қанықтылығы – бала ойында шынайы күйзеледі, ойнаған оқиғасын өз басынан кешіреді. Бала ойыннан ләззат алады, өз сезімін басқаларға береді, оларды әртүрлі рөлдерде көреді. Ойында теріс көңіл-күй де бастан өтеді – өкпе, қанағаттанбағандық, жеке жағымсыз күйзелістер, бұларды анықтау аса маңызды және олардан арылу керек. Бәрібір ойыннан жалпы әсер – оң болады.

Ойында балалардың арасындағы екі түрлі қарым-қатынас байқалады:

- ойын мазмұнымен, ережесімен анықталатын ойын қарым-қатынасы;

- ойын үстінде көрінетін нақты қарым-қатынас (ойынға келісім жасау, рөлдерді бөліп беру, келіспеушіліктен шығу, ұстанатын ережені қою).

Олар балалар қоғамын ұйымдастырудың негізі болады, ол өз кезегінде ойынды олардың өмірін ұйымдастыру түрі етеді. Ойынның мазмұнын көрсететін тура немесе қосымша ережелердің болуы оны дамытудың логикалық және уақытша реттілігін қамтамасыз етеді.

Ойында өзінің ішкі мазмұнына қарай жеке адам үшін маңызды мақсаты бар амалдар жасалады.

Мектепке дейінгі жаста ойынның жетекші рөлі баланың оған жіберген уақытымен емес, негізгі сұраныстарын қанағаттандырғандығымен анықталады, ойынның негізінде іс-әрекеттің басқа түрлері туындайды және дамиды; ол психикалық дамуға үлкен ықпал етеді.

Мектеп жасына дейінгі баланың іс-әрекетінің негізгі түрі бола тұрып, ойын тәрбиелеу мен дамытудың басты құралы болып табылады. Бірақ бұл ойынды ұйымдастыруға және басқаруға болатын педагогикалық процеске енгізген жағдайда ғана болады.

Білім беру бағдарламасы талаптарын басшылыққа ала отырып, педагог бағдарламалық мазмұнды жоспарлайды, міндеттерін, амалдарын анықтайды, яғни ойынның өзіндік ерекшелігін және өзіндік сипатын бұзбай, оның барысын жобалайды.

Ойынға мынадай сипаттар тән болуы тиіс:

•мазмұнның тәрбиелік-танымдық құндылығы, бейнелетін көрсетілімдердің толыққандылығы мен дұрыстығы;

•қажеттілігі, белсенділігі, ұйымдастырылғандығы, ойын амалдарының шығармашылық сипаты;

•жекелеген балалардың және барлық ойыншылардың мүдделерін ескере отырып ережелерге бағыну және ойында оларды басшылыққа алу қабілеті;

•ойыншықтарды, ойын амалдарын және материалдарды мақсатты пайдалану;

•жылы қарым-қатынас және балалардың жағымды көңіл-күйі.

Ойында педагог бала тұлғасының барлық жағына әсер етеді: оның санасына, сезіміне, еркіне, тәртібіне; ойынды ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесі мақсатында пайдаланады. Ойын барысында баланың өзін қоршаған айналасы жөніндегі білімі, түсінігі нақтыланады және тереңдейді. Ойында қандай да бір рөлді орындау үшін бала өз түсінігін ойын амалына көшіруі керек. Бірақ ойын балалардың бар білімі мен түсінігін бекітіп қана қоймайды, үлкендердің жетекшілігімен жаңа білім алу процесіндегі белсенді таным іс-әрекетінің өзіндік бір түрі болып табылады.

Ойында баланың айналасындағы шындықты өзгерту талабы, жаңаны жасау қабілеті дамиды. Бала ойын сюжетіндегі нақтылы және ойдан құрылған құбылыстарды, таныс заттарды жаңа қасиеттермен және функциялармен байланыстырады. Бұл процестердің нәтижесі баланың елестетуі мен шығармашылығының дамуы болады. Өзіне қандай да бір рөлді алып (дәрігердің, жүргізушінің) бала өзіне мамандықты және басқа тұлғаның ерекшеліктерін жай ғана қолданып қоймайды, ол сол рөлге кіреді, кірігеді, оның сезімі мен көңіл-күйіне енеді, сөйтіп өз тұлғасын байытады және тереңдетеді. Балалармен дұрыс, әдепті өзара әрекеттестік орнаса, ойын баланың ақыл-ойын кеңейтуге, танымның бейнелік түрлерін дамытуға (бейнелеп ойлау, елестету), мүддесін реттеуге, тілін дамытуға ықпал етеді. Ойын балалардың қоғамдық тәртібі, өмірге және бір-біріне қарым-қатынасы неғұрлым жақсы қалыптасатын іс-әрекет түрі. Бірге ойынды ұйымдастыру арқылы балалар ұжымына, ал ұжым арқылы – әрбір балаға әсер етеді. Ойында бала белгіленген тәртіпке бағына отырып, өз ойын, істерін басқалармен келісу қажеттілігіне тап болады. Бала тек қана ойын тәжірибесін ғана алып қоймайды, өзін-өзі көрсету, өз аяғына тұру және коммуникативтік тәжірибесін алады. Ойындарда шығармашылдық қабілет дамиды. Ол ой құрауда, рөлдер ойнағанда, қолдан қажетті ойыншықтарды, жасағанда көрініс табады. Ойын кезінде баланың сөзі, қол қимылы, бет әлпет қимылы күнделікті өмірдегіге қарағанда айқынырақ болады.

Ойын мектеп жасына дейінгі ұйымдарда балаларды тәрбиелеу мен дамытудың басты құралы және олардың іс-әрекеті ретінде жетекші болады, онда мектепке дейінгі балалық шақтың барлық жаңа түрлері қалыптасады.

Ойын технологиясының басты компоненті-педагог пен балалардың тікелей және жүйелі қарым-қатынасы. Бөбекжайымызда балалардың ұлттық тұлғасын қалыптастыру мен дамыту үшін ең алдымен оның жас және дербес ерекшеліктерінің психологиялық-педагогикалық негіздерін есепке ала отырып,ұлттық тәрбие  беруді ұлттық психологияның негізгі ұстанымдарына сәйкес жүзеге асырамыз. Дидактикалық ойындар арқылы ұлттық құндылықтарды дәріптейміз. Танымдық-дамытушылық ойындарды ойлап табу, оларды ұйымдастырылған іс-әрекетінде қолдану баланың танымдық,зияткерлік дағдыларын дамытады. Ұлттық ойынды ұтымды пайдаланса балада өз бетімен жұмыс жасау дағдылары қалыптасады, білімге құштарлығы артады, халықтың асыл мұрасын бойына сіңіріп, ұлттық сананы қалыптастыруға болады. Балабақшамызда  ұлттық тәрбие бағытында "Киіз үй" дамытушы бизибордын құрастырдық. Ұлттық өнерге қызығушылыққа ,сүйіспеншілікке,балаларға ұлттық сәндік-қолданбалы өнер түрлері-зергерлік бұйымдар,ұлттық киімдер,киіз үй жабдықтары мен оның жасау жиһаздары мен оларды өрнектеген ою-өрнек түрлерін таныстыруда дидактикалық ойындар жинақталды.

Мысалы:"Бірдей екі торсықты тап","Қандай суреттің сыңары жоқ","Қуыршақтың көлеңкесі қайсы","Бірдей ою-өрнегі тақияларды тап" т.б.ойындық-тапсырмалар балалардың ырықты зейіндерін дамытып,дүниетанымдарын кеңейте түседі. Коммуникативтік дағдыларды дамыту мақсатында  мнемо кесте арқылы киіз үй туралы қысқа тақпақтар жаттау,киіз басу технологиясын айту. Тиым сөздермен сабақтасқан мақал-мәтелдер,тақпақтарды қолдану баланың есте сақтау қабілетін,тілдерін ширату,көңіл-күйлерін сергіту,ерік-жігерін дамытады.

Шығармашылық дағдыларын дамыту ұлттық аспаптарды, ұлттық ыдыстарды, ұлттық киімдерді дидактикалық ойындарға қолдану баланың сана сезімінің, сөйлеу, ойлау тәсілі, өз ұлтының мінез-құлқы, мәдениеті мен әдебиетінің айырықша белгілері ойын арқылы жеткізіледі.